نحوه ساخت سنتور

به گزارش مجله سلو بلاگ، سنتور از ساز های زهی مضرابی مطلق است که هواداران زیادی دارد. سنتور های متفاوت دارای رنگ صوتی متفاوتی هستند که این موضوع به نوع و نحوه ساخت سنتور و جنس چوب، سیم و ... بستگی دارد. اما بیشتر سنتور های معمول دارای ابعاد و ویژگی های مشخصی هستند که در مطلب به توضیح آن پرداخته ایم.

نحوه ساخت سنتور

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - ضروری است قبل از پرداختن به نحوه ساخت سنتور ابتدا به معرفی کلی از ساز سنتور بپردازیم.

سنتور سازی به شکل ذوزنقه متساوی الساقین و زهی مضرابی مطلق است. منظور از زهی مضرابی این است که صدای آن از طریق زه یا همان سیم و با ضربه مضراب فراوری می گردد. در ساختمان کلی و اجزای سنتور از چوب و فلز استفاده می گردد. برای نواختن این ساز باید در مقابل ضلع بزرگتر آن بنشینید به طوری که این ضلع به صورت افقی در مقابل شما قرارگیرد، سپس با دو مضراب چوبی بنوازید. برای ساخت سنتور از چوب های محکم مثل گردو آزاد و فوفل استفاده می گردد. سنتور در اندازه های مختلفی ساخته می گردد، ولی سنتور معمولی و رایج 9 خرک سُل کوک نام دارد که دارای 72 سیم (36 سیم زرد رنگ روی 9 خرک طرف راست و 36 سیم سفید در گروه های چهارتایی روی 9 خرک طرف چپ) است.

اجزای تشکیل دهنده ساز سنتور

  • جعبه صوتی
  • صفحه رو
  • پل ها
  • خرک و مفتول روی خرک
  • گوشی ها
  • شیطانک
  • سیم گیر
  • کلید کوک

انواع سنتور

  • سنتور معمولی سل کوک
  • سنتور لا کوک
  • سنتور باس
  • سنتور کروماتیک
  • سنتور کروماتیک بم

تفاوتی که هر یک از این سنتور ها باهم دارند فقط در اندازه است. تفاوت در ابعاد و اندازه باعث تفاوت در صدا (بم و زیر شدن صدا) می گردد.

و اما نحوه ساخت سنتور

سنتور، یک ساز کاملاً ایرانی است که بعضی معتقدند توسط ابونصر فارابی ساخته شده است. سنتور قدمتی دیرینه دارد و از زمان ساخت اولین سنتور ها تا الان سنتور های متفاوتی با ویژگی های متفاوتی ساخته شده تا اینکه امروزه در ساخت سنتور به یک سری ویژگی های مشابه و یکسان رسیده اند و سنتور های امروزی ساخته شده است. ولی علی رغم یکسان بودن یک سری ویژگی ها بازهم سنتور های متفاوت جنس صدای متفاوتی دارند و همین عامل باعث می گردد که بعضی، سنتور فلان سازنده را بیشتر از سازنده ای دیگر می پسندد.

در ادامه با نحوه ساخت سنتور و اجزا و ابعاد مرسوم آن آشنا می شویم.

آنچه هر سازنده باید قبل از ساخت سنتور بداند

در ساخت سنتور 4 عامل اساسی هست که هر کسی که می خواهد ساز را بسازد باید حتما به آن ها مسلط باشد؛ و اگر یکی از این سه عامل رعایت نگردد یک جای کار لنگ می گردد.

1. چوب شناسی: چوب شناسی به خاطر انتخاب درست چوبی است که سازنده ساز باید انتخاب کند. با چوب های مختلف صدا های مختلفی را می گردد فراوری کرد. مثلا چوب توت به خاطر الیاف و صدا دهی برای تار و ضرب مناسب است. ولی سنتور به خاطر فشار زیادی که روی آن است باید از چوب محکم و با دوام ساخته گردد.

2. صداشناسی: صداشناسی به خاطر انتخاب نوع صداست. چون ممکن است نوازنده ای سنتوری با صدای زیر و نوازنده دیگری سنتور با صدای بم بخواهد. پس سازنده باید بتواند سنتور با صدا های مختلف را بسازد.

3. فن نجاری: برای برش دادن و شکل دادن به چوب حتما باید به فوت و فن نجاری آشنا باشد.

4. نوازندگی: این عامل هم تا حدی مهم است. کسی که ساز می سازد برای کوک کردن و تشخیص صدای سنتور ضروری است که نوازندگی هم بلد باشد.

مراحل ساخت سنتور

1. انتخاب چوب مناسب

سنتور به خاطر فشار زیادی که روی آن است (فشاری که سیم ها از طریق خرک ها برروی صفحه ساز وارد می نمایند، حدود 420 کیلو است)، باید از چوب محکم و با دوام ساخته گردد. به همین دلیل از چوب گردو استفاده می نمایند، چون هم محکم است و هم در ایران به خوبی یافت می گردد. انتخاب نوع چوب گردو هم مهم است، چرا که در ایران هزار نوع چوب گردو وجود دارد. کهنگی چوب از عوامل مهم بوده و به عبارتی چوب باید به عمل آید، چرا که در عمر ساز تاثیرگذار است. بهترین چوب گردو، چوب های باغی هستند که در بازدهی صدا مرغوبیت بیشتری نسبت به چوب های دیگر دارد. بهترین چوب های گردو را می توان از مناطق سردسیر به لحاظ بافت منسجمی که دارند تهیه کرد. چوب گردو شهر های تویسرکان، سنندج، طالقان و زنجان دارای کیفیت مناسب هستند. چوب گردو را می توان به صورت گرده یا به صورت الوار تهیه کرد. بهتر است از چوب های قطور و سالخورده که رنگ چوب از تیرگی زیادی برخوردار است استفاده نمود.

البته سازندگان در ابتدای کار از چوب های جنگلی مثل افرا، راش، و یک نوع چوب جنگلی دیگر به نام آزاد که ریز الیاف است و صدای زنگ داری دارد، آغاز به ساختن می نمایند و بعد گردو.

2. برش و عمل آوری چوب

چوب گردو را بعد از الوار کردن قسمت های مناسب آن را انتخاب نموده و به صورت ورقه ای برش می دهند. سپس چوب های ورقه شده را برای شیره زدایی درون آب انداخته و می جوشانند تا صمغ چوب ها گرفته گردد. سپس ورقه هایی که شیره آنها گرفته شد را در سایه می گذارند تا به مرور زمان خشک شوند. باید چند سالی از خشک شدن آن ها بگذرد تا برای ساختن ساز کاملا آماده شوند.

3. ساخت اسکلت ساز یا همان کلاف ها

پس از آماده شدن ورق ها ابتدا باید چهار چوب ساز ساخته گردد. منظور همان چهار ضلع ذوزنقه است؛ در این قسمت ابعاد باید به درستی بریده شوند. سپس به سوراخ کردن جای گوشی ها و سیم گیرها در کلاف سمت راست و چپ می پردازند. همچنین این چهار کلاف باید به درستی به یکدیگر بچسبند و چفت شوند به طوریکه هیچ درزی میان آنها باقی نماند. برای چسباندن از چسب چوب های بسیار قوی و خوب استفاده می گردد.

ابعاد این چهار ضلع به صورت زیر است. ضخامت چوب کلاف هم 18 میلی متر و ارتفاع کلاف 50 میلی متر است. حفره روی کلاف در مرکز آن و در بخش پایین قرار می گیرد؛ و قطر آن 17 میلیمتر است (به اندازه انگشت سبابه) و جهت صدادهی بیشتر سنتور و دسترسی به پل ها بعد از ساخت ساز ایجاد می گردد.

4. ساخت و چسباندن صفحه زیر

صفحه زیر به ضخامت 7 تا 9 میلی متر ساخته شده و با چسب قوی به چهار ضلع چسبانده می گردد و به مدت یک روز با یک گیره محکم تحت فشار قرار می گیرد.

5. پل گذاری ساز

در ساخت سنتور اندازه پل های داخل جعبه معمولا بستگی به اندازه ساز دارند. با بزرگتر شدن جعبه رزنانس، باید قطر پل ها هم بیشتر گردد. قطر پل ها از 8 تا 11 میلیمتر متغیر است. ارتفاع آن هم بر حسب نوع چوب کوتاه یا بلند می گردد. پل ها وظیفه تحمل بار حاصل از سیم های تحت فشار سنتور را به عهده دارند.

6. ساخت و چسباندن صفحه رو

صفحه رو دارای دو حفره به صورت گل است که باید بریده گردد. این گل ها هم باعث زیبایی ظاهری ساز شده و هم در نرمی، شفافیت، لطافت و خروج صدای سنتور نیز نقش دارد. محل قرارگیری و برش گل ها معمولا ً گل سمت راست زیر نت های دو، سی و لا قرار داشته و گل سمت چپ زیر نت های لا، سل و فا است. گل ها می توانند به شکل های مختلف باشند.

7. ساخت و نصب خرک ها

سیم ها توسط خرک ها که پایه های چوبی از جنس گردو هستند بر روی سنتور، بالای صفحه نگه داشته می شوند. میله روی خرک دارای ابعاد به قطر دو تا دو ونیم میلیمتر و به طول 17 میلیمتر است. ارتفاع خرک های سیم های سفید 22 میلی متر، طول شیار موجود روی خرک 17 میلی متر، طول مفتول فلزی روی آن 16 میلی متر، ارتفاع خرک های سیم های زرد 20 میلی متر، طول شیار موجود روی خرک 17 میلی متر و طول مفتول فلزی روی آن 16 میلی متر است.

8. نصب گوشی ها

گوشی ها پیچ هایی فلزی هستند که در سمت راست کلاف پیچانده می شوند. سیم دور گوشی ها پیچیده شده و با پیچاندن گوشی می توان کوک را عوض کرد و سفتی و کشش سیم را تغییر داد.

9. سیم های سنتور

در سنتور دو دسته سیم سفید و سیم زرد وجود دارد. سیم های سفید از آلیاژ نیکل بوده و برای فراوری صدا های زیر به کار برده می شوند و سیم های زرد از آلیاژ برنج ساخته شده و برای فراوری صدا های بم استفاده می شوند. این سیم ها در یک خاتمه به گوشی و در خاتمهی دیگر با گره ای به سیم گیر بسته می شوند. سیم ها باید به نحوی پیچانده گردد که هر دو سیم پیچ بخورد. در واقع نباید فقط یک سر سیم دور بدنه پیچیده گردد، چرا که موجب از بین رفتن کوک می گردد. صدای ساز را می توان با عوض کردن سیم ها کمی تغییر داد ولی به طور معمول شماره سیم ها 40 صدم میلیمتر است.

10. سیم گیر

هنگام ساخت سنتور در سمت چپ کلاف میخ های فلزی کوبیده می گردد که به آن ها سیم گیر می گویند. یک سر سیم به سیم گیر پیچیده شده و سر دیگر آن به گوشی وصل و پیچیده می گردد.

11. کوک سیم ها

اکنون که تمام اجزاء بهم پیوند خورده اند و سنتور شکل گرفته است، می توان آن را کوک نموده و برای نواختن آماده نمود.

لازم بذکر است که این ابعاد و اندازه ها همواره و صددرصد اینگونه نیستند و ممکن است استاد سازنده بنا به تجربه اندازه ها را درحد میلی متر کم یا زیاد کند.

منبع: setare.com
انتشار: 27 اسفند 1399 بروزرسانی: 27 اسفند 1399 گردآورنده: sloblag.com شناسه مطلب: 28797

به "نحوه ساخت سنتور" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "نحوه ساخت سنتور"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید