حاشیه های پررنگ تر از شهر ، چاره شهری شدن حاشیه نشین های کرمان؛ کار فرهنگی یا اعطای امکانات؟! - مجله سلو بلاگ

گروه دانشگاه خبرنگاران،ساره پارسانژاد - چند سالی است که انگار آسمان با روستایشان قهرنموده و سر ناسازگاری دارد. باران نمی بارد. حال زمین های کشاورزی و محصولاتشان رو به راه نیست. از طرفی احساس می نماید محیط روستا برایش کوچک است. امکانات کافی وجود ندارد. گمان می نماید این محیط کوچک جایی برای پیشرفت ندارد. کار و بارشان هم حسابی کساد شده. قصد رفتن می نماید به جایی که عظیمتر باشد و بتواند رویاهایش را به واقعیت تبدیل کند. راهی شهر می گردد تا بتواند زندگی بهتری بسازد. هزینه های زندگی شهری سر سام آور است. به سختی گذران زندگی می نماید. نه می تواند به روستا برگردد و نه می تواند در شهر بماند. ناگزیر به جایی مابین این دوپناه می برد؛ جایی به اسم حاشیه شهر. اما آنجا هم مسائل نه تنها تمام نمی گردد، بلکه در شکل و قالبی جدیدتر بروز می نماید. به امید زندگی بهتر آمده بود. حالا اما او مانده با انبوهی از معضلات و جایی که نه شبیه شهر و امکاناتش است و نه شبیه روستا و ساختارش.

اسکان غیررسمی یکی از مسائل شهر های عظیم در سراسر دنیا محسوب می گردد، به طوری که 20 تا 30 درصد جمعیت بعضی از شهر های عظیم کشور به صورت حاشیه نشینی زندگی می نمایند. اسکان غیررسمی نتیجه رشد فزاینده جمعیت و مهاجرت روستا-شهری است، زیرا شهر ها نتوانستند مسکن مناسب را برای این جمعیت فزاینده فراهم نمایند.

طبق تعریف دیگری که توسط جامعه شناسان شهری ارائه می گردد حاشیه نشین به کسی گفته می گردد که در شهر ساکن است، اما به دلایل مختلف نتوانسته است به شکل رسمی در نظام اجتماعی-اقتصادی شهر ادغام گردد؛ بنابراین حاشیه نشینی صرفاً شامل سکونت در سکونت گاه های غیررسمی و دوری فیزیکی از شهر و مرکز شهر نیست. با این حال بارزترین شکل حاشیه نشینی در همین سکونت گاه های غیررسمی در حاشیه شهر ها شکل می گیرد.

کارشناسان براین باورند که حدود 20 میلیون نفر حاشیه نشین در کشور داریم. البته این آمار، ساکنان بافت های فرسوده را هم در بر می گیرد. در واقع 11 میلیون نفر در بافت های فرسوده 495 شهر و حدود 9 میلیون نفر در سکونت گاه های غیررسمی در 91 شهر کشور زندگی می نمایند. حدود 11 استان از جمله خراسان رضوی، تهران، لرستان، کرمان سیستان و بلوچستان، خوزستان و آذربایجان غربی بیشتر از همه درگیر حاشیه نشینی شده اند.

کرمان مبتلا به درد حاشیه نشینی

کرمان یکی از 11 استانست که درگیر حاشیه نشینی شده است. مرکز عظیمترین استان کشور این روز ها از این معضل کنترل نشده رنج می برد. در شهرستان کرمان 31 منطقه حاشیه نشین شناسایی شده و هزار و 300 هکتار حوزه حاشیه نشینی شهر کرمان است که نزدیک به 50 هزار نفر جمعیت در خود جای داده است.

مهمترین عامل ایجاد و گسترش این محلات در شهر کرمان، مهاجرت از محیط های کوچک روستایی-شهری که خود ناشی از جاذبه های اقتصادی شهر کرمان می باشد، دسترسی به شغل بهتر،دافعه های اقتصادی شهر ها و روستا های اطراف مانند درآمد کم و عدم دسترسی به امکانات و دافعه های اجتماعی فرهنگی در محل سکونت قبلی مثل پایین بودن ارزش کار بوده است؛ که در نهایت موجب حاکم شدن فرهنگ فقر در این محلات و به تبع آن بروز انواع ناهنجاری های شهری مثل اشتغال افراد حاشیه نشین در مشاغل کاذب است.

از دیگر دلایل گسترش حاشیه نشینی در استان کرمان می توان به این اشاره نمود. اعطای امتیاز آب و برق در سال های گذشته در بعضی از مناطق حاشیه شهر کرمان که سال ها از خدمات به دلیل ساخت و ساز های غیر قانونی محروم بودند. هرچند این کار شکل زیبایی از محرومیت زدایی به نظر می رسد، اما در واقع مشوقی شد برای سایر افراد برای روی آوردن به حاشیه نشینی و گسترش آن در اطراف شهر کرمان.

حاشیه نشینی در نگاه های متفاوت

عباس مسعودی، استاد معماری و شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه باهنر کرمان در این خصوص می گوید: حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی از مسائل مبتلابه دنیا است و بسته به شرایط هر منطقه ویژگی های خاص خود را دارد و به تبع آن راه چاره ها یکسانی را نیز نمی توان برای این پدیده درنظر گرفت.

مسعودی می گوید: افزایش محدوده خدماتی به صورت مقطعی و موردی، پاک کردن صورت مسئله خواهد بود و عدم تثبیت محدود و گسترش آن، باعث می گردد که مدیریت شهری با دور تسلسل روبرو شده و همیشه تقاضا برای افزایش این محدوده وجود داشته باشد.

اما سیامک زند رضوی، استاد جامعه شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان نگاهی متفاوت به مقوله حاشیه نشینی دارد و معتقد است که حضور ساکنان مناطق خارج از محدوده قانونی شهر، فرصتی برای آزمون الگو های تازه، از توسعه انسان محور و شهفرایند مدار می داند.

وعده هایی که بعد از چندسال هنوز محقق نشدند

طی سال های اخیر به گفته مسئولین اقدامات زیادی در راستای حذف یا کنترل حاشیه نشینی در استان کرمان صورت گرفته است. اردیبهشت 94 علی توحیدی فرماندار وقت کرمان عنوان نموده که مبارزه با حاشیه نشینی با جدیت در کرمان ادامه دارد و هدف ریشه کنی این معضل منطقه است.

10 ماه بعد زهرا موسی پور، مدیرکل امور اجتماعی استانداری کرمان هم گفته از مهمترین اهداف ما جلوگیری از افزایش فرایند مناطق حاشیه نشین است که با سیاست های مداخله ای اتفاق می افتد و نهایتاً شاهد حذف تدریجی حاشیه نشینی در کرمان خواهیم بود.

اما امروز می بینیم نه تنها حاشیه نشینی در کرمان حذف نشده، بلکه در مناطقی بر شدت آن افزوده شده و مردمی که در آن مناطق زندگی می نمایند با مسائل معضلات و آسیب های زیادی روبرو هستند. آسیب هایی که به تبع می تواند گریبان گیر شهر هم بگردد.

شهرک صنعتی؛ حاشیه امنی برای افراد سود جو

اما شهرک صنعتی را هم می توان یکی از مناطق حاشیه نشین کرمان مطرح نمود که افراد ساکن در آنجا از مسائل عدیده رنج می برند و حالِ زندگیشان خوب نیست. براساس آمار ها این شهرک 8 هزار نفر جمعیت دارد که بخشی از آن در محدوده قانونی و بخشی در محدوده غیرقانونی ساکن هستند.

نقوی السادات، دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی کرمان و مسئول خیریه دستان آسمانی این دانشگاه است. نزدیک به 3 سال است که در بحث حاشیه شهر فعالیت می نماید. او در این باره می گوید: با آنکه شهرک صنعتی فاصله زیادی با شهر کرمان ندارد، اما مردم آنجا مسائل زیادی دارند و از بسیاری از ابتدایی ترین امکانات زندگی محرومند.

نقوی السادات می گوید: طبق آنالیز های صورت گرفته تعداد زیادی از دانش آموزان آنجا بعد از گذراندن دوران هدایت، ترک تحصیل می نمایند و یکی از اصلی ترین دلایل آن نبود دبیرستان در آن منطقه و عدم توانایی اقتصادی افراد برای رفتن به مرکز شهر برای ادامه تحصیل است. برای همین خیلی از بچه ها عطای درس را به لقایش می بخشند.

به گفته او؛ وجود کوره های آجرپزی و کارگاه هایی که پوست حیوانات را می سوزانند، در کنار نبود آب در بخش هایی از این منطقه باعث ایجاد بیماری هایی از جمله بیماری های پوستی شده است و شرایط بهداشتی مناسبی وجود ندارد.

البته گفته ها حاکی از آن است که از دیگر معضلات مهم آن منطقه، نبود امنیت در سطح منطقه است. همین مسئله موجب بسیاری از آسیب ها شده و مکان امنی برای افراد سودجو در بحث مواد مخدر و توزیع و مصرف آن، به طوریکه اهالی معتقدند این موضوع به صورت کاملا آشکار و علنی شده است.

نقوی السادات یکی دیگر از معضلات در این مناطق را بیکاری مطرح نمود و می گوید: ما بار ها در صدد ایجاد کارگاه هایی مثل کارگاه خیاطی شدیم تا بتوانیم حداقل برای چند نفر اشتغال زایی کنیم، اما متاسفانه به دلیل نبود امنیت کافی در این منطقه و اینکه هر لحظه ممکن بود وسایل کارگاه به سرقت رود ، این طرح به مرحله اجرا نرسید.

این فعال جهادی می گوید: باید زیرساخت ها و بستر سازی های لازم فراهم گردد تا بتوان به حل ریشه ای معضلات پرداخت و یکی از مهمترین زیرساخت ها بحث امنیت است. نقوی السادات یکی از مهمترین کار ها در مورد این معضل را مطالبه گری افراد فعال در این زمینه می داند و می گوید: افرادی که در حاشیه شهر زندگی می نمایند، هم انسانند و در همین کشور زندگی می نمایند. نمی گردد فقط به دلیل اینکه در حاشیه هستند آن ها را از همه جا و همه چیز حذف کرد.

شستن دست که سهل؛ آب برای خوردن هم نیست!

شهرک سیدی از دیگر مناطق حاشیه نشین استان کرمان است. این شهرک 10 هزار نفر جمعیت دارد، در حالی که بعضی از مناطق همین شهرک نیز جزو مناطق ممنوعه ساخت و ساز محسوب می گردد. در دورترین بخش این شهرک می توان مردمی را یافت که با جمعیت 2500 نفری از هرگونه خدمات از جمله آب برق و گاز محرومند.

با وجود اینکه این شهرک تا کرمان تنها دو کیلومتر فاصله دارد، ولی کیفیت زندگی ساکنان آنجا زمین تا آسمان است.

وجود معابر خاکی، تعداد زیاد سگ های ولگرد در منطقه که تردد در ساعات شب را با مشکل روبرو نموده و همچنین قطعی آب در مقاطعی از شبانه روز در تابستان مسائل زیادی را برای مردم ایجاد نموده است.

البته این مسائل با ظهور ویروس کرونا بیشتر هم شده، چراکه مردم این مناطق آب برای خوردن هم ندارند، چه رسد به رعایت بهداشت و شستشوی مداوم دست ها. جمع آوری با تأخیر زباله ها که معمولاً هر دو روز یکبار صورت می گیرد، خاکی بودن معابر و وجود سگ های ولگرد فراوان و نبود آب، بهداشت این منطقه را به شدت تحت تاثیر قرار داده و موجب بروز بیماری هایی به خصوص در بچه ها شده است.

اعطای امکانات بدون فرهنگ سازی؛ مسائل را بیشتر میکند

محمد امین شمسی، دیگر فعال جهادی در حوزه حاشیه شهر کرمان است. چندسالی است که دبیر قرارگاه جهادی امام حسن معروف به جمعیت دانشجویی امام حسن کرمان است و 4 سال است که به طور هدفمند با اعضای تیمش در بحث حاشیه شهر کرمان فعالیت مستمر دارند.

شمسی با اشاره به بحث امنیت این مناطق می گوید: در بسیاری از مناطق حاشیه نشین استان کلانتری وجود ندارد و به همین دلیل شرایط خوب و حاشیه امنی برای فعالیت باند های موادمخدر فراهم شده و فروش مواد مخدر در این مناطق راحت تر صورت می گیرد. این یکی از مهمترین دلایل بالا بودن آمار اعتیاد در این مناطق است که بی شک تبعاتش متوجه شهر کرمان هم خواهد شد.

دبیر قرارگاه جهادی امام حسن(ع) کرمان: باید همگام با اعطای امکانات، فرهنگ استفاده از آن ها هم به مردم حاشیه نشین آموزش داده گردد تا از آسیب های احتاقتصادیِ بعدی جلوگیری گردد.

وی کار فرهنگی در این مناطق را جزو اولویت ها می داند و معتقد است قبل از فرهنگ سازی درست در این مناطق، اعطای امکانات به ضرر خود مردم آنجاست، چون آن ها هر کدام از مناطق مختلفی آمده اند و بر اساس شرایط جغرافیایی منطقه خود سلایق خاصی دارند؛ و بعضا فرهنگ و هزینه استفاده از امکانات شهری را ندارد.

وی معتقد است باید همگام با اعطای امکانات، فرهنگ استفاده از آن هاهم به مردم آموزش داده گردد تا از آسیب های احتاقتصادیِ بعدی جلوگیری گردد.

مسئول قرارگاه جهادی امام حسن می گوید: بحث فرهنگی در این مناطق اهمیت زیادی دارد و در صورت ارتقای آن، شرایط از خیلی مناطق برخوردار تر هم بهتر میگردد، حتی با وجود کمبود امکانات.

شمسی تحقق این اتفاق را منوط به فراهم کردن امکانات اولیه و بسترسازی های لازم توسط مسئولین و پای کار بودن مردم می داند تا بتوان از این فضا استفاده کرد و معضلات این مناطق را تبدیل به فرصت کرد.

آنچه مشهود است آنکه مسئولین استان کرمان، استانی با 13 هزار هکتار مساحت و دارای لقب عظیمترین استان کشور، اگر فکری به حال این معضل ننمایند و چاره ای در این خصوص نیندیشند، در آینده ای نه چندان دور در خدمت رسانی دچار مشکل شده و معضلات این مناطق گریبان گیر همه شهر خواهد شد.

namasho.com: نماشو: آگهی رایگان، رپورتاژ خبری، طراحی سایت، سئو و بهینه سازی وبسایت

picosho.ir: پیکوشو: مجله عکس و گرافیک