روایتی از یک میراث ناملموس خراسان شمالی - مجله سلو بلاگ

در حدود 5 هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران بر اثر تغییراتی که ازلحاظ آب وهوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت ها روی آوردند و زندگی تازه ای را آغاز کردند و در تمدن آن ها نسبت به دوران پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد.

مردمی که در فلات ایران زندگی می کردند گهگاه به سفالگری و ساختن اشیا با گل می پرداختند و با پختن آن ها از آن ها آثاری زیبا پدید می آوردند. آن ها در بعضی اوقات مشاهده می کردند که بعضی از ظروف سفالینشان در اثر ضربه نمی شکند و همین طور در بعضی اوقات از ظروفی که در آتش می نهادند ماده ای خارج می شد که پس از سرد شدن سخت می شد. آن ها نام این ماده را مس گذاشتند و در ساخت ظروف و ابزار کشاورزی و جنگ از آن استفاده های بسیار کردند. در پایان عهد حجر پسین مردم این منطقه آلات و ابزار خود را با مس می ساختند و کم کم این گونه ادوات جای ابزار سنگی را که تا آن زمان متداول بود گرفت.

در هزاره چهارم پیش از میلاد مردم دشت نشین فلات ایران در کار زندگی پیشرفت بیشتری کردند، با آن که سنگ در ساختن آلات و ادوات در این عهد به کار می رفت فلز نیز بیش از دوره پیش وارد صنعت شد، مس را با چکش صاف می کردند، اما طرز ذوب کردن فلزات را نمی دانستند و با مس، سنجاق و ظروف ظریف می ساختند. در این دوره ذوب مس نیز متداول شد و آلات و ادوات را به شیوه ریخته گری ساختند.

بازارهای مسگری در خراسان شمالی

در ایام گذشته بسکمک از هنرمندان و صنعتگران از همین راه روزگار می گذراندند تا آنجا که یکی از راسته بازارهای سنتی هر شهر استان خراسان شمالی را به نام همین پیشه و صنعت و به نام بازار مسگرها نام گذاری کرده بودند.

تولید ظروف با مس بسیار سخت است و با مرارت انجام می شود. به عنوان مثال برای ساخت یک آفتابه 12 تا 13 تکه مس به کار گرفته می شود. ظروف آشپزخانه با وسایل جانبی آن، تشت، نمکدان، سینی های کنگره دار، آفتابه، لگن های قلم زده و کاسه های قلم زده از ادواتی بود که در گذشته توسط مسگرهای خراسان شمالی زیاد ساخته می شد.

مسگرها بعد از اتمام ساخت ظروف مسی، ظروف را تحویل حکاک ها و قلم زن ها می دادند تا نقش هایی همچون جنگل و گل و مرغ را بر روی آن ها حک کنند. قلم زن ها معمولاً در مکان های آرام و به دوراز محیط کار مسگرها فعالیت می کردند و محیط فعالیت مسگرها به دلیل صدای چکش ها برای کار آنان مناسب نبود.

قسمت دوم بازسازی ظروف کهنه و زنگار زده مسی بود که در اصطلاح، به قلعی گری(سفیدگری) شهرت داشت.

ظروف مسی بعد از مدتی با توجه به نحوه استفاده از آن و همچنین با توجه به آلیاژ و ترکیبات به کاررفته در ظروف مسی که ساخته شده باید به وسیله قلع سفید شود و لایه ای از قلع بر روی مس شکل گیرد و مانند کاری که لایه تفلون در ظروف انجام می دهند و مانع از چسبیدن مواد غذایی می شود عمل می کند.

مسگری یکی از صنایع دستی کهن ایرانیان و به تبع مردم خراسان شمالی بود، در قدیم، ظروف مسی برای جهیزیه عروس از واجبات بود، و ارزش جهیزیه عروس را با تعداد ظروف مسی اهداشده می سنجیدند زیرا معتقد بودند مس های اهدایی به عروس صندوق پس انداز فرزندان خانواده است. تا چند دهه پیش، مردم کشور ما رسم داشتند برای پخت غذا مخصوصاً خورشت و آش از قابلمه های مسی استفاده کنند.

صنعت مسگری نیز ازلحاظ سابقه تاریخی همپای آهنگری است چراکه بعد از ظرف و ظروف سفالی، این ظروف مسی بودند که جایگزین شده اند و مورداستفاده وسیع مردم قرار گرفتند به تبع وجود مسگری، لزوم سفیدگری را می طلبید و به اصطلاح در ارتباط کامل با هم بوده اند.

مسگرها در طول سال معمولاً یکی، دو بار به روستاها می رفتند و در وسط محل یا جلوی حسینیه ها که تردد بیشتری بود چادر می زدند و در ازای دریافت پول یا اجناس رایج مانند برنج، گندم، جو، عسل، فراورده های دامی و .. ظروف روستاییان را قلع اندود یا تعمیر می کردند.

تغییر شیوه زندگی مردم و ظهور تکنولوژی و صنعت های مختلف موجب شده که امروز بسکمک از صنایع که در روزگاران گذشته طرفداران فراوانی داشت به دست فراموشی سپرده شود که البته این هنر و مهارت در خراسان شمالی با ثبت در فهرست میراث معنوی کشور و نیز احیای آن، هم اکنون فعالانی را دارد که در کارگاه های مسگری مشغول هستند و با وجود اینکه اکنون مسگری در بسکمک از شهرهای کشور رو به رکود رفته، اما سفیدگری کماکان از رونق خود برخوردار است.

حمایت از تولیدکنندگان و هنرمندان فعال در حوزه مسگری

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی با اشاره به اینکه مسگری از جمله هنرهایی بود که در سال های اخیر احیا شد، مطرح نمود: فنون و مهارت های مسگری خراسان شمالی با شماره 1684 در فهرست میراث معنوی به ثبت ملی رسیده است.

حبیب یزدان پناه بر حمایت از تولیدکنندگان و هنرمندان فعال در حوزه مسگری تأکید و شرح داد: این صنایع دستی دارای مصرف کاملاً کاربردی است که به حفظ آن کمک می کند.

او استفاده از طرح های اصیل و بومی در تولیدات مسی و نیز دخالت صددرصدی دست در آفرینش این هنر را ازجمله شاخص های ارزشمند و منحصربه فرد مسگری برشمرد.

او با بیان اینکه فرهنگ سازی در راستای استفاده از تولیدات داخلی می تواند به رونق مسگری کمک کند، افزود: اگر جایگاه این رشته در صنایع دستی به درستی تعیین شود، می تواند نقشی مهم و مثبتی در اقتصاد داشته باشد.

پریها: مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.