گزارش خبرنگاران، شورای تُرک و اهداف سیاسی ترکیه - مجله سلو بلاگ

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران٬ شورای تُرک که در ایران با نام شورای همکاری کشورهای ترک زبان شناخته می گردد٬ یکی از نهادهای سیاسی و فرهنگی کشورهای ترک زبان است که در سالیان اخیر٬ مورد توجه قرار گرفته و جمهوری ترکیه کوشش می نماید با تقویت این شورا٬ در حوزه جغرافیایی کشورهای ترک زبان و در آسیای میانه٬ علاوه بر ایجاد انسجام بین این کشورها٬ زمینه همکاری های فرهنگی و سیاسی را نیز به وجود بیاورد.

موضع متفاوت ترکمنستان

کشورهای ترکیه٬ آذربایجان٬ قرقیزستان و قزاقستان٬ اعضای اصلی این شورا هستند و مجارستان نیز به عنوان عضو ناظر در نشست های سالانه حضور پیدا می نماید، اما رویکرد ترکمنستان به شورای مزبور هنوز هم در هاله ای از ابهام است.

رجب طیب اردوغان خواهان آن است که امسال٬ بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان نیز دست کم به عنوان مهمان افتخاری در نشست شورا حضور داشته باشد و ازبکستان نیز به عنوان عضو جدید جذب گردد، اما هنوز معین نیست که این اهداف محقق خواهند شد یا خیر.

پارسال نیز بردی محمداف به اجلاس و بازی های محلی شورا دعوت شد، اما حضو پیدا نکرد. طی سال های پس از فروپاشی شوروی، ترکیه و قزاقستان کوشش های زیادی برای ایجاد هویت واحد و همگرایی میان کشورهای ترک زبان صورت داده اند، اما مخالفت های ازبکستان و ترکمنستان و اختلاف نظرهای کشورهای عضو مانع تحقق این امر شده است.

به نظر می رسد اکنون که ازبکستان تمایل خود را برای عضویت در این سازمان در چارچوب سیاست های جدید میرضیایف اعلام نموده است، ترکمنستان مهم ترین کشور ترک زبان مخالف تکوین این پروژه باشد.

ترکیه مشتاق است که سایر اقوام ترک زبان قفقاز، همچون آجارهای گرجستان٬ نمایندگانی از ولایت آلتای، جمهوری های خودمختار باشقیردستان، چوواشی، داغستان، گاباردین بالکار، تاتارستان، قره چای- چرکس در روسیه و تاتارهای شبه جزیره کریمه در اوکراین، در شورای ترک حضور داشته باشند، اما در اجلاس سال 2018 میلادی٬ نه تنها این کشورها و گروه های قومی بلکه بخش ترک نشین قبرس نیز بنا بر ملاحظات خاص خود در اجلاس فرهنگی - ورزشی کشورهای ترک زبان شرکت نکرد.

اما در هر حال٬ هدف ترکیه آن است که از راه پیوندهای زبانی و تاکید بر همبستگی زبانی، نفوذ سیاسی و مالی خود در آسیای مرکزی و قفقاز را تحکیم کند.

ریاست شورای ترک به ترتیب حروف الفبا به کشورهای عضو سپرده می گردد. ساختار این شورا شامل این ارگان ها است:

شورای سرانِ دولت های عضو شورا

شورای وزرای امور خارجه

شورای ریش سفیدها

دبیرخانه

دبیرخانه دائمی شورای ترک در شهر استانبول ترکیه قرار گرفته است و شواهد نشان می دهد بخش اعظم مخارج و بودجه های مورد احتیاج برای انجام فعالیت های فرهنگی و تبلیغاتی شورای ترک٬ از سوی ترکیه تامین می گردد.

نگاهی به پایگاه اینترنتی شورای ترک و بخش آشنایی با مقامات و نیروهای این شورا٬ نشان می دهد که بخش قابل توجهی از آنان٬ از کارشناسان سیاسی٬ فرهنگی و کارمندان اجرایی ترکیه ای هستند و شمار اعضای آذربایجانی نیز در رده دوم قرار گرفته است.

اهداف ترکیه در شورای ترک

روز گذشته نورسلطان نظربایف رئیس جمهور سابق قزاقستان٬ به پیشنهاد رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و با تصویب دیگر اعضا٬ به شکل مادام العمر به عنوان رئیس افتخاری شورای ترک انتخاب شد.

نظربایف از سوی سران کشورهای ترک زبان به عنوان بزرگ و ریش سفید ترک ها شناخته می گردد و مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز با انتشار پیامی در محیط توییتر٬ نظربایف را ریش سفید دنیای ترک ها خواند.

پست دبیرکلی شورای ترک٬ در اختیار آمریف بغداد کولتائویچ است که پیش تر به عنوان سفیر قزاقستان در ایران٬ فعالیت نموده بود. توجه ویژه اردوغان به نظربایف نشان می دهد که ترکیه در تقویت بنیه های سیاسی و دیپلماسی شورای ترک نقش مهمی دارد، اما ترجیح می دهد که نظربایف چهره برجسته این شورا باشد و فعالیت های شورا در آسیای میانه٬ پویاتر و جدی تر باشد.

به ویژه در شرایط کنونی که نظربایف پس از 30 سال از قدرت کناره گیری نموده٬ فرصت و مجال بیشتری در اختیار دارد تا بخش مهمی از توان خود را صرف سازماندهی و راهنمایی این شورا کند.

ترکیه٬ پس از فروپاشی شوروی٬ همیشه به دنبال آن بوده که از پتانسیل سیاسی٬ فرهنگی و مالی کشورهای ترک زبان آسیای میانه بهره برداری کند، اما گفته می گردد که ایده اولیه تاسیس شورای ترک٬ برای نخستن بار در سالیان 1992 و 1993 میلادی توسط نورسلطان نظربایف مطرح شده است.

معمایی به نام زبان

یکی از زیرمجموعه های شورای ترک٬ نهادی به نام مجلس کشورهای ترک زبان (TÜRKPA) است، اما مساله اینجاست که در آمیختگی فرهنگی و اجتماعی کشورهای آسیای میانه و قفقاز با زبان و ادبیات روسی و همچنین تغییرات بسیار در الفبا و فاصله جغرافیایی و زبانشناسی لهجه ها به گونه ای است که حتی در اجلاس رسمی نیز٬ سران این کشورها ناچارند از مترجم رسمی استفاده نمایند و یک زبان ترکی مشترک و قابل فهم برای ارتباط همه آنان وجود ندارد.

اما آنکارا با استناد به بُن مایه ها و ریشه های مشترک نژاد اویغوری و زبان ترکی٬ اصرار دارد به هر شکل ممکن این ارتباط تداوم یابد. در همین حال٬ رجب طیب اردوغان خواهان آن شده که مجلس افتخاری کشورهای ترک زبان٬ از این به بعد زیرمجموعه شورای ترک نباشد و به عنوان یک سازمان مستقل اعلام موجودیت کند.

بنابراین بعید نیست در آینده ای نزدیک٬ یکی دیگر از زیرمجموعه های شورای ترک به نام تشکیلات بین المللی دانشگاهیان و اصحاب فرهنگ ترک (TÜRKSOY) با همین منطق اردوغان٬ به عنوان تشکیلات مستقل٬ به فعالیت خود ادامه دهد.

بعضی مسائل شورای ترک

مساله زبان یکی از پاشنه آشیل های مهم شورای ترک است. به این معنی که اولاً بر اساس نظرات اغلب تحلیل گران سیاسی٬ در معادلات امروز و در سایه قوانین حاکم بر روابط بین الملل٬ عوامل مالی و نظامی٬ نقش بیشتری برای همکاری های منطقه ای دارد تا فرهنگ٬ زبان و قومیت.

دوم این که نه تنها در منطقه مزبور٬ یک صورت واحد و مشترک زبان ترکی برای ارتباط بین اعضا وجود ندارد٬ بلکه خود چهار کشور اصلی عضو شورا نیز٬ تماماً٬ ترک زبان نیستند.

در قزاقستان بیش از 38 درصد جمعیت روس تبار هستند و به زبان روسی صحبت می نمایند. در قرقیزستان بیش از یک میلیون نفر از پنج میلیون نفر جمعیت این کشور ازبک و تاجیک هستند.

در جمهوری آذربایجان نیز حدود یک میلیون نفر از جمعیت 8 میلیونی این کشور تالشی، لزگی و سایر اقوام غیر آذری هستند. در ترکیه نیز 20 میلیون کُرد و سایر گروه های زبانی زندگی می نمایند.

یکی دیگر از مسائل مهم در شورای ترک٬ این است که اعضای شورا٬ پیوستگی جغرافیایی ندارند. از چهار کشور عضو این شورا٬ دو کشور در منطه آسیای مرکزی و در شرق دریای خزر قرار دارند و دو کشور دیگر، ترکیه در آسیای صغیر و آناتولی و آذربایجان در قفقاز واقع شده و پیوستگی های سرزمینی ندارند.

همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که کشورهای آسیای مستقل شده از اتحاد جماهیر شوروی سابق٬ از منظر سیاسی و قدرت مرکزی٬ حساسیت قابل توجهی به موضوع برادر بزرگتر دارند. آنان در دوران شوروی سابق٬ ترس و واهمه فراوانی از مفهوم برادر بزرگتر پیدا نموده اند و بعید است که در دوران کنونی هم بتوانند ترکیه را به عنوان برادر بزرگتر قبول نمایند.