تحول در صنعت نشر با حمایت از فراوری دانش نشر امکان پذیر است - مجله سلو بلاگ

با توجه به اینکه بیش از نیمی از جمعیت کتابخوان کشور ـ براساس در موج سوم پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی ـ کتاب الکترونیکی را به اسم منبع مطالعاتی خود پذیرفته اند، نشان می دهد برنامه ریزی، ریل گذاری و تدوین سیاست های کاربردی، برای توسعه شرکت های فراوری نماینده این نوع کتاب ها ضرروی است.

داریوش مطلبی، کارشناس نشر الکترونیک معتقد است، نشر الکترونیک در ایران از مولود نشر سنتی نیست؛ در حالی که در کشور های صاحب نام این نشر زاییده نشر سنتی است. به اعتقاد وی، نبود نگاه حرفه ای به نشر الکترونیک آسیب زده که باید در قالب برنامه تحولی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اصلاح گردد.

این کارشناس نشر الکترونیک درباره رویکرد حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم به نشر الکترونیک می گوید: حمایت های دولتی به فراوری دانش نشر، پلتفرم های مدیریت و فراوری محتوا از سوی ناشران، تامین زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری، تدوین قوانین حمایت گرانه و... اختصاص یابد تا خرید مستقیم کتاب و ارائه کاغذ و....

ایجاد تحول از جمله مهم ترین کلید واژه های دولت سیزدهم است. با توجه به اینکه آسیب شناسی، مقدمه تحول محسوب می گردد، راستا طی شده در حوزه نشر الکترونیک را چطور می بینید و چه جایگاهی برای این قالب از نشر در فرآیند تحول قائل هستید؟

نبود نگاه حرفه ای بدنه نشر به حوزه نشر الکترونیکی و فقدان برنامه ریزی دقیق، برای نشر الکترونیک از جمله مسائل مهم این حوزه است، البته در بدنه دولت هم به نشر الکترونیکی نگاه حرفه ای وجود نداشته است. در جهان نشرالکترونیک از دل نشر سنتی بیرون آمده و ناشران چاپی با توجه به تحولات صنعت نشر، به این نتیجه می رسند که باید به عرصه نشر الکترونیک ورود نمایند؛ بنابراین سازوکار های مرتبط را برنامه ریزی می نمایند و سایر ذی نفعان از جمله دولت مبتنی بر احتیاج موجود، به بسترسازی و تدوین قوانین، آیین نامه ها و سیاست گذاری ها در این حوزه اقدام می نمایند. اما در ایران نشرالکترونیک با نشر سنتی غرابتی نداشته است و به اسم یک پدیده مستقل از نشر سنتی شکل گرفته است و ناشران الکترونیک بیشتر فراوری نماینده نرم افزار بوده اند؛ در حقیقت بدنه صنعت نشر، نشر الکترونیک را به معنای واقعی نمی شناختند. هر چند در چند سال اخیر، بعضی از ناشران سنتی به حوزه فراوری محتوای الکترونیکی وارده شده اند. ناآشنایی با سازوکار های نشرالکترونیک در ایران را باید بزرگترین مشکل ورود صنعت نشر به این عرصه دانست. در نتیجه برنامه ریزی و سیاست گذاری بسیار کُند بوده و تنها در چند اخیر، بعضی فعالیت ها در این حوزه صورت گرفته است.

به کدام برنامه ریزی و سیاست گذاری ها اشاره می کنید؟

تدوین سیاست های ارزیابی محتوا الکترونیکی و صدور مجوز، و شکل گیری بعضی حمایت ها از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به وسیله مشارکت ناشران الکترونیکی به صورت ویژه در نمایشگاه های کتاب، برگزاری کنفرانس های مرتبط با نشر و نشر الکترونیکی و... می توان اشاره نمود.

به نظر می رسد، منظور از شکل گیری حمایت از فعالان عرصه نشر الکترونیک، حمایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از فعالان این حوزه با تشدید شیوع کرونا و اجرای پویش کتاب-خانه و تخفیف 70 درصدی برای خریداران کتاب است.

پویش کتاب - خانه، هرچند اتفاق مثبتی بود و جا دارد از این اقدام معاونت فرهنگی و مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی تشکر کنیم. اما بزرگترین مشکل این پویش این بود که نقش چندانی در توسعه نشر الکترونیکی ایفا نکرد و پویش های مشابه هم ماهیتاً چنین کارکردی ندارند؛ در حقیقت در این پویش به جای حضور ناشران الکترونیکی، پلتفرم های عرضه محتوا ـ که تنها واسطی بین ناشران سنتی و مردم هستند ـ حضور داشتند. این پلتفرم ها هرچند حضورشان در صنعت نشر، به فروش آثار و دسترسی مردم به محتوا منجر می گردد اما به توسعه نشر الکترونیکی یاریی نمی نمایند. ما زمانی می توانیم از نشر الکترونیکی و توسعه این حوزه صحبت کنیم که خود ناشران، محتوای الکترونیکی فراوری و منتشر نمایند، در واقع از ابتدا محتوا را مبتنی بر بستر الکترونیکی، با قابلیت های چند رسانه ای و به صورت تمام متن عرضه نمایند؛ نه اینکه پلتفرم هایی فایل پی دی اف کتاب های فیزیکی را با قابلیت هایی برای مردم دسترس پذیر نمایند؛ بنابراین از دیدگاه من، آنچه پلتفرم های عرضه محتوا انجام می دهند نشر الکترونیکی محسوب نمی گردد.

در مجموع کرونا، به علت توجه مردم و مسئولان به حوزه نشر الکترونیک، زمینه ایجاد تحول در این عرصه را فراهم کرد؛ و موجب شد، بخش دولتی هم به موضوع حمایت از فعالان این عرصه توجه بیشتری بنمایند. کرونا با وجود مسائل زیادی که برای صنعت نشر ایجاد کرد، در شکل گیری حمایت ها تاثیر گذار بود، هم از حیث شکل گیری حمایت ها و هم از حیث ایجاد تحول در حوزه فعالیت فراوری نمایندگان محتوای الکترونیکی منشا اثر بوده است.

تحلیل شما درباره تاثیر حمایت های دولتی از نشر الکترونیک با شیوع کرونا، بار مثبت دارد. می دانیم کرونا بی خبر آمد، همه گیر شد و اقتصاد فرهنگ را به شدت درگیر و دچار آسیب کرد؛ بنابر این به نظر می رسد توجه دولت ناشی از رویکرد برآمده از سیاست گذاری قطعی و مبتنی بر برنامه حمایتی نبود، بلکه کرونا دولتی ها را مجبور کرد. این طور نیست؟

بله دقیقا؛ البته به این معنا نیست که هیچ وقت توجهی به نشر الکترونیک در بدنه دولت وجود نداشته است. پیشرفت های حوزه نشر پیش از شیوع کرونا، بسیار مقطعی و کُند بود، اما با همه گیری و بروز مسائل بزرگ نشر سنتی، به ویژه در بُعد تقاضا از جمله کاهش شدید خرید به علت تعطیلی کتاب فروشی ها، کتابخانه ها و قرنطینه، موجب شد تا ناشران سنتی و حتی دولت مردان به حوزه نشر الکترونیک توجه بیشتری داشته باشند. هرچند نشر سنتی از کرونا متحمل آسیب جدی شد، اما به بخش الکترونیک صنعت نشر خدمت قابل توجهی شد؛ چراکه ناشران و حتی دولت مردان متوجه شدند از حوزه نشر الکترونیک غفلت نموده اند. امید واریم بعد از کرونا، برنامه ریزی و سیاست گذاری برای نشرالکترونیک، دوام پیدا کند و مشابه کشور های پیشرفته ـ در صنعت نشر ـ استفاده از کتاب الکترونیک به بخش اعظم مصرف بازار کتاب تبدیل گردد.

تاکید می کنم، عرضه نسخه پی دی اف کتاب ناشران در بعضی پلتفرم ها و یا تبدیل غیرحرفه ای محتوای آنالوگ به نسخه های دیجیتال، نشر الکترونیک نیست؛ اقداماتی که سال های گذشته انجام می شد. محدودیت هایی که کرونا ایجاد کرد، موجب شد تا ناشران به استفاده از پلتفرم هایی توجه نمایند که امکانات قابل توجهی برای مخاطب کتاب الکترونیک ارائه می نماید؛ امکاناتی که در کتاب چاپی وجود نداشت. ناشران اندک اندک در حال تجربه عرضه محصولات خود در قالب نشر الکترونیکی هستند اما راه زیادی در پیش است. با ورود ناشران به این عرصه، سیاست گذاران به ناچار باید بستر های فکری، نرم افزاری و سخت افزاری نشر الکترونیک را فراهم نمایند. اگر ناشران فعالیت بیشتری در حوزه نشر الکترونیک داشته باشند، به طور طبیعی حمایت دولت ها به فعالان این حوزه افزایش پیدا خواهد نمود.

با توجه به اینکه یکی از اقدامات موثر دولت در سال های گذشته را توجه به صدور مجوز ها در حوزه نشر الکترونیک ارزیابی کردید، درباره دیدگاه نقادانه بعضی فراوری نمایندگان کتاب صوتی که معتقدند، فرآیند دریافت مجوز برای این نوع کتاب ضروری نیست، چراکه پیش تر برای نسخه کاغذی آن مجوز صادر شده، چه نظری دارید؟

به نظرم، در مقایسه با کتاب چاپی، برای دریافت مجوز های کتاب الکترونیکی مشکل خاصی وجود ندارد و فقط تغییر فرایند ها موجب کَند شدن فرآیند ها شده است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دیگر متولیان امر می توانند با تسریع و تسهیل فرآیند ها این مشکل را از بین ببرند. با تغییر قالب فراوری محتوا، به طور طبیعی ساز وکار های ممیزی تغییر می نماید و یکسری مسائل ایجاد می گردد چراکه با تجربه های پیشین هم خوان نیست؛ البته به این معنا نیست که فرایند به مشکل تبدیل گردد. به اسم کارشناس حوزه نشر الکترونیک که با فراوری نمایندگان کتاب الکترونیک از جمله کتاب های گویا در تعامل هستم، گلایه ای مبنی بر روبرو با مسائلی خاص فراوری و عرضه این نوع کتاب نشنیدم. فقط تصور می کنم تغییر فرآیند ها و فرایند ها موجب شده، مکانیسم های ارزیابی طولانی تر و زمینه ساز گلایه مندی فراوری نمایندگان محتوا گردد. تسریع و تسهیل جریان فراوری و عرضه، زمان بازگشت سرمایه فراوری نماینده را کاهش می دهد.

می دانیم، سال هاست پرداخت یارانه مستقیم و یا غیر مستقیم به فعالان حوزه نشر کتاب کاغذی، زمینه ساز شکل گیری آفت های مختلفی شده به طوری که بسیاری کارشناسان موضوع توقف پرداخت این حمایت ها را به اسم راهکاری برای بیرون رفت از شرایط فعلی و وابستگی صنعت نشر کتاب کاغذی مطرح می نمایند. درباره پرداخت یارانه به فعالان حوزه نشر الکترونیک که تجربه ای نو و در حال رشد در کشور محسوب می گردد، چه دیدگاهی دارید؟

پرداخت یارانه فی نفسه بد نیستند اما اگر به شیوه صحیح پرداخت نگردد، آسیب زا خواهد شد. در کشور های مختلف یارانه ها به اشکال مختلف وجود دارد اما نکته مهم، نگاه بلند مدت در پرداخت یارانه هاست. اگر پرداخت یارانه با هدف ایجاد بسترسازی سخت افزاری و نرم افزاری ـ یعنی فکری و ابزاری ـ صورت گیرد، یاری نماینده خواهد بود. بسیاری از ناشران بزرگ ایران، با یاری یارانه ها به ناشران حرفه ای و بزرگ تبدیل شده ا ند. مثلاً اگر بخشی از یارانه ها به امر پژوهش های تخصصی در حوزه نشر و به ویژه نشر الکترونیکی اختصاص یابد، و به ارتقاء دانش بدنه نشر منجر گردد می تواند موثر باشد. بنابراین، یارانه ها باید با نگاه بلند مدت در اختیار همه فعالان حوزه نشر اعم از چاپی و الکترونیک قرار بگیرد و فقط به فراوری، مصرف و یا خرید کتاب مستقیم معطوف نگردد؛ به عبارت دیگر، بهتر است حمایت های دولتی به فراوری دانش نشر، پلتفرم های مدیریت و فراوری محتوا از سوی ناشران، تامین زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری، تدوین قوانین حمایت گرانه و... اختصاص یابد تا خرید مستقیم کتاب و ارائه کاغذ و....

مهم ترین چالش یا چالش های نشر الکترونیک از نظر زیر ساختی که باید در اولویت دریافت حمایت های دولتی و یارانه قرار بگیرند چیست؟

هرچند نشر الکترونیک در فراوری انبوه به صرفه است، اما در آغاز سخت و پرهزینه است؛ بنابراین دولت می تواند به ناشرانی و یا انجمن هایی که توانایی آماده سازی پلتفرم مدیریت و فراوری محتوای کتاب الکترونیک را دارند، یارانه پرداخت کند. با توجه به اینکه هر ناشر نمی تواند پلتفرم ویژه خود برای عرضه کتاب و محتوا را فراوری کند، دولت می تواند با پرداخت یارانه از فراوری پلتفرم های open source با تاکید بر حفظ امنیت محتوا و حقوق ناشران و پدیدآورندگان حمایت کند. شرکتی مانند adobe پلتفرم هایی را برای عرضه محتوا طراحی می نماید و با قیمت های اندک در اختیار ناشران قرار می دهد. این امکان با مشارکت شرکت های دانش بنیان و حمایت دولتی، متناسب با الفبای زبان فارسی و شرایط نشر ایران برای کتاب های متن پایه یا صدا پایه و چند رسانه ای، وجود دارد.

حتما اطلاع دارید هزینه پلتفرم فراوری وعرضه محتوای الکترونیک، حتی از سوی ناشران بزرگ، بسیار سنگین است. بنابراین، فراوری پلتفرم مدیریت، فراوری و عرضه محتوای الکترونیک با مشارکت بخش دولتی می تواند اقدام بزرگی باشد؛ علاوه براین بخشی از یارانه های دولت به سمت فراوری دست نامه های پژوهشی راهنمایی گردد، تا ناشران خصوصی برای فراوری محتوای الکترونیک، به منابع پژوهشی و تخصصی مختلف از جمله دستنامه های ویرایش یا آماده سازی محتوای الکترونیکی دسترسی داشته باشند. این دستنامه ها به معنای محتوای آموزشی و دانشی فراوری محتوای الکترونیک برای ناشران است. دولت یارانه های حوزه نشر به طور عام و نشر الکترونیک به طور خاص را به دو حوزه تامین زیر ساخت ها سخت افزاری و نرم افزاری (منابع آموزشی و پژوهشی) اختصاص دهد.

تحریم ها از جمله موانع مهم و تاثیر گذار بر سر راه فراوری نمایندگان و فعالان حوزه نشر در چند سال اخیر به تعداد می رود. برای تحقق تحول در صنعت نشر تاثیر این تحریم ها که بر سر راه فعالان حوزه نشر الکترونیک قرار گرفته است، چه اقداماتی را موثر می دانید؟

تحریم های مالی با ایجاد موانع جدی به ویژه در تامین مواد اولیه فراوری کتاب، صنعت نشر را به شدت متاثر نموده است. برای کاهش تاثیر تحریم ها، همان طور که از سوی مسئولان از جمله وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید شده، احتیاجمند قطع یا کاهش وابستگی به خارج هستیم. اگر در گذر زمان، بخش اعظم احتیاج به کاغذ با احیاء کارخانه ها در داخل کشور تامین گردد، به مرور زمان آثار تحریم ها کاهش پیدا می نماید. توجه به نشر الکترونیک هم راه دیگری برای کاهش آثار تحریم است. تاثیر تحریم بر نشر الکترونیک، بیشتر معطوف به ابزار های استفاده از محتوا مانند تبلت ها و یا کتابخوان هاست، اما در مجموع این عرصه کمتر از نشر کاغذی از تحریم ها تاثیر گرفته اند؛ چراکه بحش اعظمی از مردم به ابزار های مختلف مصرف محتوای الکترونیک دسترسی دارند.

علاوه بر بحث سخت افزاری، در بعد نرم افزاری هم تحریم ها گویا تاثیر داشته مانند کاهش دسترسی به نرم افزار های مرتبط با فناوری واقعیت افزوده.

طبیعتا تحریم هزینه های تامین این نرم افزار ها را افزایش می دهد؛ علاوه براین با توجه به اینکه ایران هنوز به کنوانسیون برن نپیوسته، هزینه هایی قابل توجهی برای استفاده از نرم افزار های خارجی پرداخت نمی کنیم. درباره نرم افزار واقعیت افزوده هم باید به این نکته اشاره کنم که مناسب دولت باید با هدف ایجاد زمینه های مناسب عرضه محتوای الکترونیک، در حوزه واقعیت افزوده هم سرمایه گذاری کند. با راهنمایی یارانه ها به سمت فراوری انواع نرم افزار های مورد احتیاج نشر الکترونیک، دولت ضمن حمایت از بخش خصوصی برای فراوری داخلی نرم افزار ها بایستی نمونه های خارجی را بومی سازی و در اختیار ناشران قرار دهد.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا