چو بوی گل به کجا رفتی؟ - مجله سلو بلاگ

کم نیستند مشاهیر و نویسندگان و شعرایی که در این ماه پا به عرصه وجود گذارده و یا این که رخت به دیار باقی کشیده اند:

اسماعیل فصیح: تولد، پنج شنبه دوم اسفند1313، فوت، پنج شنبه 25 تیرماه 1388، تهران، (هفتاد و پنج سال)

علی اکبر دهخدا: تولد 1257 شمسی، فوت، دوشنبه هفتم اسفندماه، 1334، تهران (هفتاد و هفت سال)

بیژن ترقی: تولد دوشنبه، دوازده اسفندماه 1308، فوت، شنبه پنجم اردیبهشت 1388، تهران. (79 سال)

مهدی اخوان ثالث: تولد، آدینه، مشهد دهم اسفندماه 1307، فوت، یکشنبه چهارم شهریورماه 1369 تهران، (61 سال) و خوشبختانه:

امیرهوشنگ ابتهاج، تولد یکشنبه، ششم اسفندماه سال 1306، رشت.

چقدر سخت است در رثای این عزیزان، قلم را گرداندن؛ به خصوص اگر از نزدیک با بعضی از آنان آشنا بوده و حشر و نشر داشته باشی و خوشا که سایه عمر استاد سایه (هـ . ا. سایه) همچنان مستدام است و اشعار ناب ایشان، همچون رودی زلال و آرام، میراث شعر پارسی را، پاسداری راستین است و در این میان:

غلامحسین بنان، تولد، شنبه پانزدهم اردیبهشت سال 1290 قلهک تهران و فوت، پنج شنبه، هشتم اسفندماه سال 1364 تهران. (هفتاد و چهار سال).

با آن صدای مخملی و مانا، و کدامین ایرانی است که شعرِ ناب حسین گل گلاب را با آهنگی از روح الله خالقی، از حنجره آن روان شاد شنیده باشد و به خود نبالد که ایرانی است و عاشق خاک پاک ایران.

زنده یاد حسینعلی ملاح، درباره، محیط خانوادگی مرحوم بنان، چنین نوشته است:

آور (بنان)، پری دخت؛ از نور تا نوا، زندگی و ارزش های هنری غلامحسین بنان، 256 صفحه وزیری، مؤسسه فرهنگی ـ هنری ماهور، 1393، تهران.

غلامحسین که در اردیبهشت سال 1290 شمسی زاده شد، هشتمین فرزند کریم خان بنان الدوله نوری است. بنان الدوله فرزند میرزا فضل الله خان مستوفی نوری است که از شخصیتی های طراز اول مملکت بوده است.

مادر غلامحسین، یعنی همسر بنان الدوله، دختر شاهزاده محمدتقی میرزا رکنی (رکن الدوله) برادر [ناتنی] ناصرالدین شاه، یا پسر محمدشاه قاجار می باشد. محیط خانه و خانواده از هر لحاظ برای پرورش ذوق و استعداد هنری غلامحسین آماده بود. چهار پیانو و یک اُرگ در این خانه موجود بود. مادر غلامحسین پیانو می زد. خاله اش نی می نواخت، خواهرانش نزد مرتضی خان نی داوود، تار مشق می کردند. از این گذشته هفته ای یک شب که دوستان بنان الدوله به دیدارش می آمدند و مجلس بزمی می آرستند، به تناوب هر بار یکی از شخصیت های هنری زمان مانند آقا حسینقلی، میرزا عبدالله، درویش خان، رضا قلی خان [نوروزی]، ضیا الذاکرین و مرتضی نی داوود در این مجلس بزم شرکت می جستند و حاضران را مستفیض می کردند، غلامحسین از همان ابتدای کودکی گوشش به نوای ساز و آواز الفت گرفت و از ساز هر یک از اینان که نام بردیم؛ یعنی پیانوی مادرش گرفته تا، تار درویش خان به نحوی لذت می برد.

شبی مجلس بزمی خانوادگی در اندرون برپا بود. هرکس هنری داشت به نظر اهل مجلس می رسانید. نوبت به غلامحسین رسید. یکی گفت بخواند. یکی گفت...، مادرش پیشنهاد کرد: بگذارید برایتان ارگ بنوازد. همه با تعجب از این پیشنهاد استقبال کردند، زیرا جز معدودی کسی نمی دانست که این طفل شش ساله نوازندگی ارگ را نزد مادرش فراگرفته است و قادر است اغلب تصنیف های مشهور زمان را روی این ساز بنوازد. غلامحسین در خلال کف زدن ها و سخنان تشویق آمیز بستگان خود، روی جایگاه مقابل ارگ نشست. سکوت برقرار شد. تصنیفی را که شهرت فراوانی داشت و بر زبان ها جاری بود، نواخت و شخصاً خواند. حاضران از استعداد فوق العاده و صدای مطلوب او در حیرت شدند. بنان الدوله او را نوازش کرد و گفت: یک بار دیگر همین تصنیف را بخوان. غلامحسین امتثال امر پدر را کرد و یک بار دیگر. تصنیف را خواند. پدرش بسیار شادمان شد و رو به همسرش گفت: خوشحالم که استعداد خوانندگی را به ارث برده است. (ص 27)

نکته جالب توجه در زندگی مرحوم بنان، بازی در فیلمی به نام طوفان زندگی بود که در سال 1327، توسط علی دریابیگی و اسماعیل کوشان، ساخته شد و داستان آن حول و حوش چگونگی شکل گیری انجمن موسیقی ملی بود و بنان در آن، از میان ترانه های معروفش در آن موقع، دو ترانه را به صورت زنده اجرا کرد. آن گونه که حسینعلی ملاح می نویسد، او استعداد شگرفی در این زمینه داشت: بنان شاگرد مدرسه ثروت بود. هوش و حافظه خوبی داشت. بسیار دقیق و صاحب نظر بود. رفتار و کردارش مورد رضایت اولیای مدرسه بود. معلمین، به ویژه در زمینه ادبیات فارسی، استعداد و حافظه اش را ستوده اند. نمره های دروس عمومی اش خوب بوده و مخصوصاً در شعرشناسی و تجزیه و ترکیب بهترین نمره ها را گرفته است...

آقایی پور، شهرام؛ جویبار نغمه، مجموعه آثار غلامحسین بنان، 358 صفحه، به اضافه 304 صفحه نت، وزیری، مؤسسه فرهنگی ـ هنری ماهور، چاپ اول، 1394، تهران.

همکلاسی های بنان، درباره استعداد خارق العاده، در زمینه اجرا، تقلید صدا و لهجه ها، و همچنین نکته سنجی های او، روایت ها دارند و یکی از میان آنان، می گوید: درست به یاد دارم که او حرکات معلمین را در خاطر می سپرد و همین که فرصتی به دست می آمد، برای سرور و شادی رفقایش، همان حرکات و گفتار را با لهجه خاص همان معلم با چنان مهارت و پختگی تقلید می کرد که قهقهه شاگردان محیط مدرسه را پر می کرد.

زنده یاد بیژن ترقی، درباره استعداد شگرف بنان و تسلط او بر شعر و موسیقی، می گوید: غلامحسین بنان، برخلاف آن دسته از خوانندگان که کوچک ترین توجهی به مفاهیم شعری نداشتند، در رساندن معانی و مضامین شعر دارای چنان تبحر و استادی بودند که به نیروی قدرت اجرا و تحریرهای لطیف و ابعاد و زوایا های متموّج و پُرترنم خود صدچندان به لطافت شعر می اضافه کرد و مستمع را بر شهبال صدای ملکوتی خود نشانده، به پرواز در آسمان می بَرد.

بنان، نوای جاودان؛ اثری از هومن صدر، 237 صفحه رحلی، انتشارات روزبهان، بهار، 1390، تهران.

بیژن ترقی در ادامه می گوید: درست در خاطر دارم، روزی در اداره رادیو و در اتاق برنامه گل ها به ایشان برخوردم، در حالی که با دوستان دیگر سرگرم صحبت بودند و گویا در زمینه تلفیق شعر و موسیقی گفت وگو می کردند، با دیدن بنده، دوستان را مخاطب ساخته، گفتند: فی المثل همین ترانه ای که ایشان ساخته اند و چندی پیش اجرا شد. متأسفانه خواننده آن، نه چگونگی حالات واقعی آهنگ را درک نموده و نه به پیغام و مضمون شعر توجه داشته است. سپس آغاز کردند به خواندن چند فراز از ترانه. من که خود در تمرین و ضبط آن آهنگ و ترانه حضور داشتم و می اندیشیدم شعر و آهنگ خالی از عیب و نقص است، با شنیدن صدای بنان و چگونگی بیان شعر و تلفیق آن با آهنگ و ابعاد و زوایا ها و لطیفه های صدای ایشان احساس کردم، شعر چنان حالتی به خود گرفت که مرا که سراینده آن اشعار بودم، از خود بی خود کرد. چنان که گویی دریچه ای دیگر از عالم موسیقی بر من گشوده شد. در آن هنگام بود که به معنی واقعی، تلفیق شعر و موسیقی پی بردم و از آن پس توجهم به اجرا و چگونگی تسلط خواننده در بهتر عرضه کردن راز و رمز شعر و موسیقی جلب شد و سعی کردم این موضوع بسیار حساس را هنگام سرودن ترانه نیز در نظر داشته باشم.

یکی از جاودانه ترین ترانه های مرحوم بنان، کاروان است که توسط زنده یاد مرتضی خان محجوبی (باخ ایران ـ بنا به تصریح دوست نازنینم سیدعلیرضا میرعلی نقی) آهنگ آن ساخته شده و صدای پیانوی استاد، آن چنان تلفیق زیبایی با صدای مخملین بنان پیدا نموده است که روح انسان را به گاه شنیدن این ترانه به پرواز درمی آورد:

دیوان رهی؛ انتشارات صدای معاصر، 616 صفحه رقعی، چاپ دوم، 1396، تهران.

رهی در این جاودان ترانه، سروده است:

همه شب نالم چون نی

که غمی دارم ـ که غمی دارم

دل و جان بردی از ما

نشدی یارم ـ نشدی یارم

با ما بودی ـ بی ما رفتی

چو بوی گل به کجا رفتی؟

تنها ماندم، تنها رفتی

چون کاروان رَوَد، فغانم از زمین بر آسمان رَوَد، دور از یارم، خون می بارم.

فتادم از پا، به ناتوانی، اسیر عشقم، چنان که دانی

رهایی از غم، نمی توانم، تو چاره ای کن، که می توانی

گر ز دل بر آرم آهی

آتش از دلم ریزد

چون ستاره از مژگانم

اشک آتشین ریزد

چون کاروان رَوَد، فغانم از زمین، بر آسمان رَوَد، دور از یارم، خون می بارم.

نه حریفی تا با او غم دل گویم نه امیدی در خاطر، که تو را جویم

ای شادی جان، سرو روان، کز بر ما رفتی

از محفل ما، چون دل ما، سوی کجا رفتی؟ تنها ماندم، تنها رفتی

به کجایی غمگسار من، فغانم از زمین، بر آسمان رَوَد، دور از یارم، خون می بارم.

نه حریفی تا با او غم دل گویم

نه امیدی در خاطر، که تو را جویم

ای شادی جان، سرو روان، کز بر ما رفتی

از محفل ما، چون دل ما، سوی کجا رفتی؟ تنها ماندم، تنها رفتی، به کجایی غمگسار من، فغان زارِ من بشنو و بازآ، بازآ از صبا حکایتی ز روزگارِ من بشنو و بازآ، بازآ سوی رهی سچون روشنیِ از دیده ما رفتی

با خاطره باد صبا رفتی

تنها ماندم، تنها رفتی

دوست خوبم سیدعلیرضا میرعلی نقی، درباره مقام شامخ و متفاوت بنان در موسیقی ایران، می نویسد: غلامحسین بنان از خوانندگان معدودی بود که در تمام زندگی هنری اش به اصالت هنر و راه خویش وفادار ماند. تحت تأثیر هیچ گونه ابتذال قرار نگرفت و هیچ گاه تصنیف سبک با مبتذل نخواند و هنرش را نفروخت و این وسواس تا به آن جا بود که حتی در مجالس خصوص محبت آمیز نیز حتی المقدور از خواندن ابا می کرد و فقط به خواهش و اصرار زیاد دوستان تن به این کار می داد.

از سال 1345 به علت رواج بیش از حد ابتذال و هرج و مرج در موسیقی ایرانی، کم کم دست از خواندن کشید و گوشه نشینی اختیار کرد. وی مسبب اوضاع نابه سامان موسیقی ایرانی را سیاست غلط دولت و مدیریت مغرضانه اداره رادیو می دانست و در مصاحبه هایی که در مطبوعات سال های 47 ـ 1345 انجام می داد، به راحتی نظریاتش را بیان می کرد و معتقد بود که شرط پیشرفت ما در موسیقی، وجود مراکز متعدد آموزش موسیقی به صورت گسترده است، تا جایی که هر شهرستان یکی دو تا کنسرواتور، داشته باشد.

میرعلی نقی درباره ظاهر مرحوم بنان، بسیار نغز و زیبا، نوشته است: بنان مردی بود با ظاهری خوش. اندامی درشت و بلند، صورتی مردانه و لبخندی زیبا، که آن را می پوشاند. بسیار مرتب و خوش لباس و خوش مشرب بود و رفتاری متین و محبت آمیز داشت. در آذر [سال] 1336 در تصادفی واقع در جاده کرج، یک چشم او نابینا شد و او از آن به بعد تا آخر عمر از عینک دودی استفاده می کرد. به غیر از شغلی که در اداره رادیو داشت، مدت ها در اداره غلّه مشغول به کار بود.

از بنان، بیش از پنجاه ترانه، 27 ترانه در برنامه های گل های جاویدان، 52 شعر و ترانه در گل های رنگارنگ، ده ترانه در برگ سبز، و صدها اثر جاودانه دیگر باقی مانده است. روانش شاد و یادش همیشه جاودان.

بی نهایت اس ام اس: اس ام اس عاشقانه، جدید، خنده دار

صبح مهریز: مجله فروش و راهکارهای بازاریابی مدرن و دیجیتالی