کم خونی در دوران حاملگی - مجله سلو بلاگ

در دوران بارداری احتیاج بدن شما به آهن به نحو شگرفی افزایش می یابد. آهن برای تشکیل هموگلوبین (پروتئین موجود در گلبولهای قرمز که کسیژن را به سایر سلولها می برد) ضروری است. در دوران بارداری مقدار خون بدن شما رفته رفته تا 50٪ حد طبیعی افزایش می یابد. برای اینکه هموگلوبین کافی برای این مقدار حجم خون ساخته گردد آهن اضافی ضروری است. بدن شما مقداری آهن اضافی هم برای جنین و جفت احتیاج دارد.

متاسفانه بیشتر خانمها بارداری را بدون ذخائر کافی آهن آغاز می نمایند و بنابرین احتیاج روز افزون به این عنصر بخصوص در سه ماهه دوم و سوم تامین نخواهد شد. اگر به مرحله ای برسید که بدنتان آهن کافی برای ساخت هموگلوبین در اختیار نداشته باشد دچار کم خونی خواهید شد.

احتمال ایجاد کم خونی در شریطی نظیر تهوع و استفراغ صبحگاهی، پشت سر گذاشتن دو یا سه بارداری بدون فاصله، بارداری چند قلو، مصرف غذاهای فاقد آهن کافی، و خونریزی زیاد قاعدگی قبل از بارداری، افزایش می یابد. به همین دلیل است که مقدار آهن مورد احتیاج شما از 18 میلی گرم در روز بالا رفته به 27 میلی گرم در روز می رسد و از آنجایی که تامین این مقدار آهن به وسیله رژیم غذایی مشکل است متخصصین توصیه می نمایند که خانمهای باردار روزانه 30 میلی گرم عنصر آهن به عنوان دوز پیشگیری نماینده دریافت دارند. بسیاری از مکمل های دوران بارداری حاوی این مقدار آهن هستند. کم خونی ممکن است بدون علامت باشد بخصوص در موارد خفیف. علائم کم خونی عبارتند از خستگی، تب و سرگیجه. البته این علائم را بسیاری از خانمهای باردار تجربه می نمایند خواه مبتلا به کم خونی باشند یا خیر. فقر آهن شایعترین دلیل کم خونی است ولی تنها دلیل آن نیست. ممکن است در اثر عدم دریافت اسیدفولیک یا ویتامین B12 از دست رفتن حجم وسیعی از خون، و یا در اثر برخی بیماریهای خاص یا اختلالات ارثی نظیر کم خونی سلول داسی شکل هم کم خونی به وجود آید. درمان کم خونی بستگی به دلیل ایجاد نماینده آن دارد و مصرف آهن، درمان تمام انواع کم خونی ها نیست.

چطور می توانم بفهم که به کم خونی مبتلا شده ام؟

پزشک در اولین معاینه دوران بارداری با یاری آزمایشهای مختلف کم خونی را آنالیز می نماید. یکی از این آزمایشات (هماتوکریت) درصد گلبولهای قرمز را در پلاسما می سنجد. آزمایش دیگر (هموگلوبین) وزن هموگلوبین خون را میسنجد. با این حال با پیشرفت بارداری، احتمال ایجاد کم خونی افزایش می یابد. بنابراین در اواخر سه ماهه دوم یا اوایل سه ماهه سوم باید آزمایش تکرار گردد. ممکن است، به طور طبیعی هماتوکریت و هموگلوبین تا حدی در نیمه دوم بارداری افت کند. دلیل این امر افزایش چشمگیر حجم خون و پلاسما (پلاسما بخش مایع خون است) با سرعتی بیش از افزایش گلبولهای قرمز است ولی این افت نباید شدید باشد.

کم خونی ممکن است بدون علامت باشد بخصوص در موارد خفیف. علائم کم خونی عبارتند از خستگی، تب و سرگیجه. (البته این علائم را بسیاری از خانمهای باردار تجربه می نمایند خواه مبتلا به کم خونی باشند یا خیر). بعلاوه ممکن است شما متوجه رنگ پریدگی شوید (بخصوص در ناخنها، سطح درونی پلک ها و لب ها) و ضربان قلبتان تشدید شده و دچار تپش قلب، تنگی نفس و یا اختلال در تمرکز حواس شوید. نهایتا برخی از مطالعات نشان داده اند که بین کم خونی فقر آهن شدید و تمایل زیاد برای خوردن مواد غیر خورکی نظیر یخ، کاغذ و یا گل (-حالتی که به نام ویار خوانده می گردد) ارتباط شدیدی وجود دارد. اگر چنین ویاری دارید آنرا ندیده نگیرید و حتما به پزشک اطلاع دهید.

کم خونی را چطور باید درمان کرد؟

اگر آزمایش نشان دهد که شما کم خون هستید پزشک برایتان روازنه مکمل محتوی 60 تا 120 میلی گرم آهن و یا حتی بیشتر تجویز می نماید. برای آنکه آهن بهتر در روده جذب گردد آهن را با شکم خالی بخورید و مقدار کافی آب یا آب پرتقال بنوشید (ویتامین C جذب آهن را تشدید می نماید ولی همراه قرص محتوی آهن شیر ننوشید (کلسیم از جذب آهن جلو گیری می نماید).

دقت کنید که این دوز مربوط به عنصر آهن یا آهن خالص است. برخی از مکمل ها به جای عنصر آهن یا علاوه بر آن مقدار سولفات آهن موجود را می نویسند (یکی از املاح آهن). مکملی که محتوی 324 میلی گرم سولفات آهن باشد حدود 60 میلی گرم آهن در اختیار بدن شما قرار می دهد. برخی دیگر محتوی گلوکونات آهن هستند که مصرف 300 میلی گرم آن به جذب 34 میلی گرم آهن می انجامد.

نکته بسیار مهم آن است که بخاطر داشته باشید قرصهای محتوی هر نوع آهن را از دسترس بچه ها دور نگهدارید. تعداد بچه های که همه ساله در اثر مصرف بیش از حد قرصهای آهن می میرند بیش از تعداد بچه های است که در اثر مسمومیت با سایر داروها می میرند. در حقیقت تنها یک قرص بالغین کافی است که یک کودک را دچار مسمومیت داروئی سازد.

آیا مصرف زیاد آهن عوارض دارد؟

مصرف مقادیر زیاد آهن به صورت قرصهای مکمل می تواند موجب اختلالات گوارشی گردد. در کثر موارد مصرف بیش از حد آهن منجر به یبوست می گردد که خود یکی از مسائل دوران بارداری است. اگر شما از یبوست رنج می برید، آب آلو بنوشید زیرا سیستم گوارشی را به حالت طبیعی برمی گرداند (و خود یکی از منابع غنی آهن است). تهوع و به ندرت اسهال از سایر عوارض آهن محسوب می شوند. اگر مصرف آهن شما را دچار تهوع می نماید سعی کنید هنگام خواب آنرا مصرف کنید.

اگر عوارض بیش از حد شما را می آزارد، با پزشک خود مشورت کنید. بری اجتناب از مسائل گوارشی می توانید از دوز هی کم آغاز کنید و رفته رفته مقدار آن را بالا برده به حد مورد احتیاج برسانید و یا دارو را در دوز هی منقسم مصرف کنید. در برخی خانم ها عوارض دارو با مصرف قرص هیی که به آهستگی آهن را آزاد می نماید کاهش می یابد. و بالاخره اگر مدفوع شما به رنگ سیاه عایدی نگران نشوید. این تغییر کاملا طبیعی است.

منبع: 9 ماه انتظار شیرین، بتول جعفری گلستان، چاپ دوم، نوید حکمت، قم 1396