استفاده از جوامع بومی، رمز موفقیت مدیریت پایدار جنگل ها - مجله سلو بلاگ

کشور چهارفصل ایران در کنار کوهستان، دشت و کویرهای زیبا، از نعمت جنگل های سرسبز و مراتع پهناور نیز برخوردار است. به گفته کارشناسان وسعت جنگل های ایران به 14 میلیون هکتار می رسد. در بحبوحه نگرانی ها از اثرات مخرب تغییرات اقلیمی بر محیط زیست، اصلاح، احیا و حفاظت از این مناطق پوشیده از درخت که به گفته سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بر کیفیت آب آشامیدنی، تأمین انرژی مورجهانز در آینده و طراحی شهرهای پایدار و سلامت نقش دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

آن طور که خلیل آقایی معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور می گوید، ایران در راستای همسو کردن جنگل ها با اهداف توسعه پایدار با فائو برنامه مشترکی داشته و در مورد مسائلی از قبیل بیابان زدایی، جنگل داری و مبارزه با آفت ها و بیماری های متوجه جنگل های کشور با کارشناسان این سازمان بحث و گفتگوهایی داشته است.

70 سال پیش دغدغه اصلی کارشناسان بر تولید چوب کافی برای تأمین نیاز جهانی بود. از آن زمان تاکنون اما بیش از پیش به اهمیت جنگل ها و درخت ها در توسعه جهان پی برده ایم.

فائو در جدیدترین گزارش خود در مورد وضعیت جنگل های جهان ارزیابی جامعی از نقش جنگل ها در تحقق اهداف تبیین شده در برنامه مدون توسعه پایدار تا پایان 2018 ارائه داده است.

در این گزارش به تجربیات و آموخته های کشورهایی که برنامه ها، راهبردها یا سیاست هایی را برای بهبود فرآیند جنگل داری اتخاذ کرده اند، اشاره شده است که می توان از آن ها برای اصلاح و احیای جنگل ها و مراتع کشورمان بهره برد.

** بولیوی؛ استفاده از ظرفیت جوامع محلی در حفاظت از جنگل ها

50.6 درصد از خاک بولیوی را جنگل ها تشکیل می دهند و نرخ سالانه بیابان زایی در این کشور 0.34 درصد تخمین زده می شود. جنگل ها چیزی بین 2.2 تا 3 درصد تولید ناخالص داخلی در این کشور را رقم می زنند و چوب منبع اصلی تأمین انرژی برای 30 درصد جمعیت این کشور است.

بولیوی ششمین کشور جهان از لحاظ وسعت مناطق جنگلی است و بنا بر تخمین های زده شده، در زمان حاضر سالیانه 1.2 میلیون هکتار از این جنگل ها را در اثر قطع درختان، کشاورزی، چرای دام از دست می دهد؛ اما جوامع محلی در این کشور راهبردهایی برای مدیریت پایدار جنگل ها تدبیر کرده اند که هم در راستای اهداف توسعه پایدار واقع شده است و هم از منابع و زمین آبا و اجدادی آن ها حفاظت می کند.

زاپوکو (Zapocó) یکی از این جوامع است که کاشت درخت و فروش الوار را تحت استانداردهای سخت گیرانه ای که از سوی شورای غیرانتفاعی جنگل بانی (Forest Stewardship Council) تعیین شده، انجام می دهد. قطع درختان بر اساس برنامه ای بلندمدت انجام می شود که به موجب آن تنها درختان بالغ برای این کار انتخاب شده و زیستگاه جنگل برای گونه های متنوع آن حفظ می شود.

مردمان زاپوکو به موجب قرارداد چهار ساله ای که با شرکت بولیویایی برنده مزایده عمومی یعنی پتونوس (Petonus) بسته، چوب های خود را با قیمت مناسب به فروش رسانده و بخشی از درآمد حاصل را به بخش آموزش، سلامت، کشاورزی و سرمایه گذاری دوباره در برنامه جنگل داری منطقه، صرف می کند.

این طرح ابتکاری ضمن حفظ جنگل های بومی و درختان آن ها، برای اعضای این جوامع محلی نیز منافعی به همراه داشته است. در کنار درآمدزایی و اشتغال زایی، پروژه مذکور سالیانه 150 دلار برای تأمین نیازهای اساسی خانواده در اختیار ساکنان منطقه قرار می دهد.

بولیوی از این طریق ضمن پیشبرد اهداف توسعه مالی و پایدار، به جوامع محلی قدرت بخشیده که نوید آینده ای بهتر را می دهد.

فائو رمز پیروزیت بولیوی را در افزودن مسئله مدیریت پایدار کشاورزی، جنگل ها و محیط زیست به اهداف اصلی توسعه پایدار خود می بیند.

** بورکینافاسو و مبارزه با پدیده فرسایش زمین

جنگل ها 19.6 درصد از مساحت کشور بورکینافاسو را تشکیل می دهند. بارش های فراوان و دوره های متناوب گرمای شدید این کشور را هم در برابر سیل و هم خشکسالی آسیب پذیر می کند. جنگل داری 5.9 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد که 90 درصد از این مقدار به چوب سوخت (woodfuel) مرتبط است. میزان بیابان زایی سالیانه در این کشور در حدود 0.9 درصد تخمین زده می شود که عمدتاً به گسترش زمین های کشاورزی و چرای بی رویه دام ها نسبت داده می شود.

فرسایش زمین یکی از مسائل عمده بورکینافاسو در راستا دستیابی به توسعه پایدار است. آنالیزهای جدید نشان می دهد که فرسایش سالیانه 51 هزار و 600 کیلومترمربع معادل 19 درصد از زمین های این کشور را تحت تأثیر قرار می دهد. خسارت ناشی از این فرآیند با 26 درصد از تولید ناخالص داخلی سالیانه این کشور برابری می کند.

تلاش های بسیاری برای مقابله با این مشکل به کار بسته شده است و این کشور از سال 2016 با اتخاذ برنامه خنثی سازی فرسایش زمین (Land Degradation Neutrality) و بالطبع آن تعیین اهداف ملی و شناسایی راه هایی برای تحقق آن ها تا سال 2030، در پی مبارزه با این مشکل و بهره گیری از جنگل ها و مراتع این کشور برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار بوده است.

فائو رمز پیروزیت بورکینافاسو را در تعهد بلندمدت این کشور به مدیریت منابع طبیعی، قوانین همسو با سنت های بومی، اصلاح حق مالکیت زمین برای جوامع بومی، اتخاذ برنامه های حفظ زمین و همراهی با پیمان های بین المللی ارزیابی می کند.

** برنامه ملی جنگل در گواتمالا

33 درصد از مساحت گواتمالا را جنگل ها تشکیل می دهند و جنگل داری 2.5 درصد از تولید ناخالص داخلی در این کشور را شامل می شود. عامل اصلی بیابان زایی در این کشور چرای بی رویه دام ها و قطع غیرمجاز درخت است.

دولت این کشور برای مقابله با پیامدهای چنین رویه مخربی، برنامه ملی جنگل (NFP) را تدوین کرده است که چارچوب و دستورالعمل های لازم را برای مدیریت پایدار جنگل ها تبیین کرده، پشتیبانی های فنی، مالی، مالی و سازمانی مورجهانز را از این بخش به عمل آورده، مسائل مربوط به جنگل ها را در دستور کار بخش های مالی و اجتماعی دولت گنجانده، فرهنگ تولید و حفظ جنگل را ترویج داده و در نقض هماهنگی و هدایت تلاش ها در این زمینه ظاهر می شود.

** تجربه پیروز نپال از اعتماد به گروه های بومی

25.4 درصد از خاک نپال در تصاحب جنگل هاست. این کشور آسیایی در سال 2015 زمین لرزه ای شدید و در سال 2017 سیلاب های فاجعه بار را تجربه کرد و در زمان حاضر نیز در معرض وقوع سیلاب و رانش های شدید ناشی از فرسایش زمین در درازمدت، واقع شده است. نپال اما در برابر عوامل مؤثر در ایجاد چنین وضعیتی تسلیم نشده و برای مقابله با آن ها دست به کار شده است.

دولت این کشور از دهه 70 میلادی رویکرد مشارکتی پیروزیت آمیزی برای حفاظت از جنگل های کشور و مدیریت آن ها اتخاذ کرده است که در طی این سال ها روزبه روز صیقل خورده تر و کامل تر شده است. تاکنون چیزی در حدود 850 هزار هکتار از جنگل های نپال به 20 هزار گروه با عنوان گروه های Community Forest User واگذار شده اند.

محصول این سیاست بُرد - بُرد برای دولت و مردم نپال، رشد صنعت گردشگری و فروش چوب، افزایش درآمد بومی ها و به ویژه زنان بومی در کنار تشویق به مدیریت پایدار جنگل ها بوده است.

با نگاهی گذرا به تجربیات پیروز کشورهای مختلف در مدیریت پایدار جنگل ها می توان از رمز پیروزیت آن ها که همانا پرورش و استفاده از جوامع بومی در مدیریت این منابع مهم است، پرده برداشت.

گزارش از آیدا شجاع

علمی**9418** 1055